مقدمه
مردم ایران در روز ۲۹ اردیبهشت ۱۳۹۶ برای انتخاب رییس جمهور و اعضای شوراهای (شهر و روستا) به پای صندوق‌های رأی خواهند رفت. این دوره از انتخابات، دوازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری در تاریخ این کشور خواهد بود و انتخابات شوراهای شهر و روستا نیز به همراه انتخابات ریاست جمهوری برگزار خواهد شد. شوراهای شهر ضمن همکاری با مجلس، مسئول انتخاب شهردار، تعیین بودجه محلی، و سایر فعالیت‌ها و امور مربوط به حوزه خود هستند. مردم رییس جمهور را با رأی مستقیم برای یک دوره چهارساله انتخاب می‌کنند. حداکثر زمان مجاز برای تصدی ریاست جمهوری دو دوره متوالی یا در مجموع هشت سال است. اگر نامزدی حائز نصف به علاوه یک آرا نشود، انتخابات به دور دوم می‌رود که در روز جمعه ۵ خرداد ۱۳۹۶ برگزار خواهد شد.
نامزدها
نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری: متقاضیان نامزدی برای ریاست جمهوری در فاصله ۲۲ فروردین تا ۲۶ فروردین در انتخابات ثبت‌نام کردند. سپس شورای نگهبان صلاحیت نامزدها را بررسی کرد و پس از آن وزارت کشور در روز ۳۱ فروردین فهرست نامزدهای ریاست جمهوری را اعلام نمود. این شش نامزد به ترتیب حروف الفبا، افراد زیر هستند:
- اسحاق جهانگیری
- ابراهیم رئیسی
- حسن روحانی
- محمد باقر قالیباف
- مصطفی میرسلیم
- مصطفی هاشمی طبا
انتخابات شورای شهر: در فروردین ۱۳۹۶، ۲۸۷,۰۰۰ نفر ظرف یک هفته برای نامزدی در انتخابات شوراهای (شهر و روستا) ثبت‌نام کردند. شوراها در کل کشور ۱۱۰,۰۰۰ نفر عضو دارند. کمیته‌ای که با هدف بررسی صلاحیت نامزدها در مجلس تشکیل شده، در تاریخ ۲ اردیبهشت ۱۳۹۶ اسامی نامزدهای تأییدشده را اعلام کرد.
واجدین رأی
شهروندان ایرانی برای رأی دادن باید در روز انتخابات دست‌کم هجده سال داشته باشند (تاریخ تولد ۲۹ اردیبهشت ۱۳۷۸ یا زودتر از آن). افراد برای رأی دادن باید در هنگام حضور در شعب رأیگیری شناسنامه خود را ارائه دهند. در ایران روند رسمی برای ثبت‌نام رأیدهندگان یا تهیه فهرست آنها وجود ندارد و رأیدهندگان میتوانند برای رأی دادن به شعب رأیگیری مراجعه کنند.
ناظران بر انتخابات
انجام امور مدیریتی و اجرایی انتخابات در ایران بر عهده دو سازمان اصلی است: شورای نگهبان و وزارت کشور. در قانون اساسی ایران، تشکیل کمیسیون مستقل انتخابات پیش‌بینی نشده است.
شورای نگهبان: این شورا که از ۱۲ عضو تشکیل شده انتخابات ریاست جمهوری در ایران را مدیریت میکند که شامل احراز یا رد صلاحیت نامزدها، رسیدگی به اختلافات انتخاباتی، نظارت بر تبلیغات انتخاباتی، و تأیید نتایج رسمی انتخابات است.
شورای نگهبان مسئول تشکیل کمیته‌های نظارت است که وظیفه نظارت بر روند انتخابات را در سطوح مختلف از سطح مرکزی و استانی گرفته تا سطح بخش و منطقه بر عهده دارد. شورای نگهبان بر ریزترین جزئیات حوزه‌های اخذ رأی نظارت دارد.
وزارت کشور: وزارت کشور مسئولیت انجام فعالیت‌های انتخاباتی، پشتیبانی و اجرای سیاست انتخاباتی را تحت دستورالعمل و صلاحدید شورای نگهبان بر عهده دارد. برخی از وظایف وزارت کشور عبارتند از توزیع راهنمای اجرای انتخابات، چاپ تعرفه، و بایگانی اسناد انتخابات. هر چند وزارت کشور در زمینه تدارکات و نظارت بر انتخابات دارای اختیار است، اما شورای نگهبان در صورت لزوم می‌تواند احکام وزارت کشور را لغو کند.
وزارت کشور در هنگام شروع فصل انتخابات، هیأت مرکزی اجرایی انتخابات را تشکیل می‌دهد که ضمن برنامه‌ریزی برای بازرسی‌های وزارت کشور، مسئولیت تنظیم جداول نتایج نهایی را نیز بر عهده دارد. در سطوح پایین‌تر (سطح فرمانداری)، هیأت‌های اجرایی انتخابات در هر فرمانداری با مسئولیت‌های جداگانه تشکیل میشود.
ساختار انتخابات: انتخابات ۱۳۹۶ در ۳۱ استان و ۱۰۵۷ بخش برگزار میشود. تعداد حوزه‌های رأیگیری در روزهای نزدیک به روز انتخابات تعیین خواهد شد.
رویه نظارت احزاب بر حوزه‌ها
اهمیت کار نمایندگان نامزدها
تقریبا در همه کشورهای جهان، نمایندگان احزاب سیاسی یا نامزدها بر روند رأیگیری و شمارش آرا در حوزه‌ها در روز انتخابات نظارت دارند. حضور ناظران نمایندگان نامزدها به حفظ امانت و صحت برگزاری انتخابات کمک کرده و در برگزاری انتخابات واقعی، شفاف، و اثربخش مؤثر است. نمایندگان نامزدها میتوانند صحت و منصفانه بودن انتخابات را برای نامزد یا حزب مورد نظر تضمین کرده و در عین حال بر کار مسئولان رأیگیری و نهادهای انتخاباتی و رعایت روند مناسب نظارت داشته باشند. این افراد میتوانند بروز تقلب را افشا یا از آن جلوگیری کنند، رعایت حقوق حامیان خود را تضمین کرده، و شکایات و اختلافات را جهت رسیدگی به کمیته‌های انتخاباتی بخش یا شورای نگهبان تقدیم کنند.
نماینده هر نامزد در شعبه اخذ رأی، از لحاظ قانونی مجاز به نظارت بر کل روند رأیگیری است که از راه‌اندازی شعبه اخذ رأی و افتتاح آن (یک ساعت پیش از آغاز رأیگیری) تا بستن شعبه اخذ رأی و شمارش آرا را در بر می‌گیرد. نماینده نامزد باید از رعایت رویه‌های لازم و انجام مناسب وظایف از جانب مسئولان رأیگیری، سایر ناظران و رأیدهندگان، و تضمین صحت انتخابات اطمینان حاصل کند. نماینده هر گونه تخلف از روند معمول را زیر نظر گرفته و هر موردی را که مخل صحت انتخابات بداند ثبت میکند. کار نماینده در تضمین صحت و رعایت بی‌طرفی در انتخابات در ایران نقشی حیاتی دارد.
صدور مجوز برای نمایندگان نامزدها
نامزدها یا نمایندگان آنها موظفند اسامی نمایندگان در شعب اخذ رأی در هر بخش یا منطقه را پنج روز پیش از انتخابات – حداکثر تا ۲۴ اردیبهشت ۱۳۹۶ – ارسال کنند. هیأت نظارت کارتی را صادر میکند که نماینده باید جهت انجام نظارت قانونی در شعبه رأی به همراه داشته باشد. هیأت ملی انتخابات وزارت کشور شعبه مربوط به هر یک از نمایندگان نامزدها را جهت نظارت در روز انتخابات مشخص خواهد کرد. در روز انتخابات، ممکن است مسئولان رأیگیری یا نمایندگان فرماندار از نماینده بخواهند کارت شناسایی خود را روی لباسش الصاق کند تا این کارت در کل روز در معرض دید باشد. سپس، مسئولان رأیگیری محلی را برای نماینده نامزد جهت نظارت بر این روند در داخل شعبه مشخص خواهند کرد. نمایندگان نامزدها میتوانند در داخل شعب اخذ رأی بر روند کار در روز انتخابات از افتتاح شعبه گرفته تا رأیگیری، بسته شدن، و شمارش آرا نظارت داشته باشند. اگر به نماینده‌ای چنین اجازه‌ای داده نشود، این کار تخلف از قانون مصوب سال ۱۳۷۹ در ایران برای حضور نمایندگان نامزدهای ریاست جمهوری در شعب اخذ رأی محسوب میشود.
این گونه موارد و تخلفات را می‌توان در روز رأیگیری مستقیما به مسئولان رأیگیری گزارش داد، هر چند درج این موارد در صورت‌جلسه شعبه اخذ رأی بنا به صلاحدید آنها انجام میشود. به علاوه، نمایندگان نامزدها میتوانند این موارد را به خود نامزد گزارش دهند، و نامزد نیز شکایت رسمی را ظرف دو روز تنظیم و از طریق هیأت‌های نظارت یا مستقیما به شورای نگهبان تقدیم خواهد کرد.
وظایف نمایندگان نامزدها
وظیفه نمایندگان نامزدها نظارت بر کل روند روز انتخابات از راه‌اندازی و افتتاح شعبه اخذ رأی تا روند رأیگیری و بستن شعبه و شمارش برگههای رأی است.
روز انتخابات
افراد مجاز برای حضور در داخل شعبه اخذ رأی
- نمایندگان فرماندار (ریاست فرمانداری)
- مسئولان رأیگیری (شامل ریاست و معاونت شعبه اخذ رأی)
- ناظران شورای نگهبان
- نگهبان‌های شعبه اخذ رأی (حراست)
- بازرس وزارت کشور
- نمایندگان نامزدها
- رأیدهندگان
افرادی که حضورشان در شعبه مجاز نیست
- افراد مسلح
- رأی‌دهندگانی که قبلا رأی داده‌اند*
* لازم به ذکر است رأیدهندگان فقط در زمان رأی دادن مجاز به حضور در شعبه هستند. افراد پس از انداختن برگه رأی به صندوق مجاز به ماندن در شعبه اخذ رأی نخواهند بود.
وظیفه نگهبان‌های شعبه – ریاست شعبه و نماینده فرماندار بنا به صلاحدید خود محل استقرار نگهبان‌ها را در روز انتخابات مشخص می‌کنند.
- محافظت از صندوق رأی
- تأمین امنیت عمومی، حفظ نظم، و جلوگیری از بی‌نظمی در شعبه اخذ رأی
- جلوگیری از ورود افراد مسلح یا غیر مجاز
- گزارش تخلفات و تحویل صورت جلسه تأییدشده توسط نماینده هیأت نظارت بر انتخابات و مسئولان رأیگیری به مقامات قضایی
- همراهی کردن مسئولان رأیگیری جهت دریافت صندوق رأی و دیگر لوازم روز انتخابات از هیأت اجرایی انتخابات پیش از روز انتخابات و باز گرداندن آنها پس از رأیگیری و شمارش آرا
- هماهنگی با نماینده فرماندار و ریاست شعبه اخذ رأی
گشایش و آماده کردن شعب اخذ رأی
مسئولان رأیگیری و نماینده فرماندار وظایفی دارند که باید از ساعت ۷ صبح (تا یک ساعت پیش از باز شدن شعبه در ساعت ۸ صبح) انجام شود. به طور معمول و به نسبت بزرگی هر شعبه اخذ رأی بین ۵ تا ۷ مسئول رأیگیری در آن حضور دارد. نمایندگان نامزدها میتوانند با حضور در شعبه بر این روند نظارت داشته باشند. وظایف مسئولان رأیگیری و نماینده فرماندار به شرح زیر است:
- بررسی مدارک سایر مقامات، مسئولان نظارت، و نمایندگان حاضر در شعبه اخذ رأی
- تعیین ریاست، معاونت، و دبیران شعبه اخذ رأی از طریق رأیگیری
- بازرسی اطراف شعبه اخذ رأی و حذف مطالب تبلیغاتی
- نصب تابلوی شعبه اخذ رأی در ورودی در معرض دید رأیدهندگان
- امتحان کردن رایانه و دیگر تجهیزات ارتباطی
- بررسی و بازشماری وسایل انتخاباتی از جمله برگههای رأی، مهر، و فرم‌های صورت‌جلسه
- بررسی شماره سریال روی برگههای رأی و مهرهای امنیتی جهت اطمینان از انطباق آنها
- رییس شعبه اخذ رأی مسئول تعیین وظایف مسئولان رأیگیری از جمله موارد زیر است:
- کار با رایانه
- بررسی شناسنامه‌ها
- توزیع برگه رأی
- عودت شناسنامه‌ها به دارنده آنها
- اطمینان از نظم و ترتیب مناسب شعبه اخذ رأی از جمله محل استقرار صندوق‌های رأیگیری، رایانه‌ها، بررسی شناسنامه‌های افراد، تحویل برگههای رأی، اتاقک رأیگیری، و نمایش فهرست نامزدها (که باید در معرض دید و در محلی باشد که کسی نتواند روی این فهرست علامت‌گذاری کند یا چیزی بنویسد).
- مهر و موم صندوق‌های رأی با استفاده از مهر و موم امنیتی. این کار باید در حضور ناظران انجام شود و شماره سریال روی مهر و موم باید در صورت‌جلسه درج شود. اگر ناظران مهر مخصوص خود را داشته باشند، آنها نیز میتوانند مهر خود را روی صندوق درج کرده و شماره آن را در صورت‌جلسه ثبت کنند.
- فرم‌های مخصوص صورت‌جلسه باید پیش از باز شدن شعبه به امضای مقامات نظارتی و اجرایی و حراست برسد.
- مسئولان رأیگیری همچنین باید مدارک نمایندگان نامزدها را بررسی کنند تا مطمئن شوند این نمایندگان در شعبه مربوط به خود جهت نظارت حضور دارند.
رأیگیری
روند رأیگیری برای رأیدهندگان
وظایف اصلی در شعبه اخذ رأی در روز انتخابات بر عهده مسئولان رأیگیری و نماینده فرماندار است.
روند رأی‌دهی – ورود به شعبه اخذ رأی – و تحویل شناسنامه به مسئول بررسی شناسنامه‌ها
رأیدهندگان در انتخاب شعبه برای رأی دادن در روز انتخابات با چند محدودیت مواجهند. در انتخابات شوراهای شهر و روستا، فرد باید دست کم در یک سال گذشته در همان حوزه انتخاباتی زندگی کرده باشد، مگر در شهرهایی که تعداد ساکنانشان بیشتر از ۱۰۰,۰۰۰ نفر است. در انتخابات میاندورهای شوراهای شهر و روستا، تنها کسانی در یک حوزه مجاز به رأی دادن هستند که قبلا در همان شهر رأی داده باشند. رأیدهندگان با رعایت موارد فوق میتوانند شعبهای را که برایشان مناسبتر است جهت انداختن رأی به صندوق انتخاب کنند.
۱. رأیدهندگان باید دارای شناسنامه معتبر باشند که لزوما نباید عکس‌دار باشد، اما لازم است هویت آنها از طرق دیگر (کارت ملی، گواهی‌نامه و غیره) احراز شود.
- مسئول بررسی شناسنامه با بررسی شناسنامه هویت رأیدهنده را احراز میکند.
- مسئول بررسی شناسنامه شماره سریال صفحه اول شناسنامه را با شماره سریال مخصوص انتخابات مقایسه میکند تا مطمئن شود شناسنامه معتبر است.
- مسئول بررسی شناسنامه، شناسنامه و انگشت اشاره دست راست فرد را بررسی میکند تا مطمئن شود انگشت فرد جوهری نیست و قبلا مهر انتخابات فعلی روی شناسنامه درج نشده است. همچنین، مسئول بررسی شناسنامه احتمال پاک شدن مهرهای قبلی را بررسی میکند.
- مسئول بررسی شناسنامه مهر انتخابات ریاست جمهوری و شورای شهر را در اولین مربع خالی صفحه انتخابات درج کرده و با استفاده از خودکار قرمز شماره مربوط به انتخابات را ثبت میکند.
۲. مسئول بررسی شناسنامه سپس شناسنامه را به مسئول پخش برگه رأی می‌دهد (برگه رأی انتخابات شوراها و ریاست جمهوری همزمان به فرد رأیدهنده داده میشود). مسئول پخش برگه رأی، جهت اطمینان از درج مهر انتخابات، شناسنامه را بررسی میکند.
- مسئول پخش برگه رأی اطلاعات لازم مربوط به رأیدهنده را روی برگه رأی ثبت میکند.
- اثر انگشت اشاره دست راست رأیدهنده روی بخش مربوط در برگه رأی ثبت میشود.
- مسئول پخش برگه رأی تاریخ، نامها و امضا را در محل مشخص روی برگه رأی ثبت میکند.
- مسئول پخش برگه رأی مهر مخصوص انتخابات ریاست جمهوری یا مهر مخصوص انتخابات شوراهای شهر و روستا را روی برگههای رأی درج میکند.
۳. نماینده هیأت نظارت نیز باید برگه رأی را مهر کند.
۴. سپس مسئول پخش برگه رأی توضیحات لازم را برای پر کردن برگه رأی به رأیدهنده می‌دهد (بدون مشخص کردن نام نامزد برای رأی دادن)
۵. مسئول پخش برگه رأی سپس برگه رأی را از محل خط‌چین جدا کرده و آن را به رأیدهنده می‌دهد. همچنین قسمت ویژه نظارت از برگه رأی جدا میشود.
۶. مسئول پخش برگه رأی سپس رأیدهنده را به محل مخصوص رأی دادن هدایت میکند و رأیدهنده در این قسمت رأی خود را به صندوق می‌اندازد.
۷. مسئول پخش برگه رأی شناسنامه رأیدهنده را به مسئول عودت شناسنامه تحویل می‌دهد.
با توجه با این که استفاده از ابزارهای رأیگیری الکترونیک در انتخابات شوراها در برخی شعب اخذ رأی آغاز شده، ممکن است قسمت ویژه نظارت تغییر کرده باشد، و چون رأیدهندگان برگه رأی را برای انتخابات شوراهای شهر و روستا پر نمیکنند، شاید این روند تغییر کرده باشد.
۸. رأیدهنده با طی این روند و پر کردن مخفیانه برگه رأی، این برگه را در صندوق مربوطه می‌اندازد.
۹. مسئول عودت شناسنامه دوباره درج مهر انتخابات روی شناسنامه را بررسی کرده و شناسنامه را به رأیدهنده پس می‌دهد.
۱۰. مسئول رأیگیری رأیدهنده را به سمت خروجی شعبه اخذ رأی هدایت میکند.
چند نمونه از موارد یا تخلفات در روز انتخابات
هر کشوری روال انتخاباتی خاص خود را دارد که گاه در روز انتخابات با تخلف مواجه میشود و از طرف دیگر قواعد و اصولی بین‌المللی نیز برای برگزاری انتخابات در سرتاسر دنیا وجود دارد.
تبلیغات
نامزدها و احزاب سیاسی در ایران موظفند از ۲۴ ساعت پیش از روز انتخابات تبلیغات خود را متوقف کنند. هر گونه تبلیغات در این دوره زمانی یا در روز انتخابات تخلف محسوب میشود. به علاوه، افرادی که در صف رأیگیری ایستاده‌اند مجاز به تبلیغات برای نامزدی خاص و جلب آرای سایر افراد حاضر در صف نیستند.
حق رأی
شهروندان ایرانی ۱۸ ساله یا بالاتر که دارای شناسنامه (و در صورت نیاز سایر مدارک شناسایی) هستند میتوانند با رعایت شرایط گفته‌شده در هر یک از شعب اخذ رأی حاضر شده و رأی دهند. جلوگیری از ورود رأیدهندگان، به ویژه تعداد زیاد آنها، و دور کردن آنها از شعبه اخذ رأی بدون این که به آنها اجازه رأی دادن داده شود، به معنی سلب حق رأی از آنها است.
اجازه رأی به افراد غیر مجاز
افرادی که شهروند ایران نیستند، هنوز به ۱۸ سال نرسیده‌اند، و شناسنامه (یا سایر مدارک شناسایی لازم) را ندارند، مجاز به رأی دادن نیستند. اگر افرادی بدون ارائه شناسنامه رأی دهند، احتمالا مجاز به این کار نیستند و چنین کاری تخلف محسوب شده و می‌تواند به شکل غیر منصفانه بر نتیجه انتخابات تأثیر بگذارد. لازم به ذکر است که شاید تشخیص افراد زیر هجده سال کار آسانی نباشد، به ویژه اگر این افراد از شناسنامه فردی دیگر یا شناسنامه‌ای که قبلا مهر خورده استفاده کنند.
مخفی بودن رأی
یکی از قواعد بین‌المللی در انتخابات وجود مکانی است که افراد بتوانند رأی خود را به شکل مخفیانه و به دور از چشم دیگران روی برگه رأی درج کرده و در صندوق بیندازند. این کار از تأثیرگذاری بی‌جا بر رأی فرد جهت رأی دادن به نامزدی خاص جلوگیری میکند. هر موردی که مخفی بودن رأی را به شکل فاحش خدشه‌دار کند، تخلف جدی محسوب شده و می‌تواند بر اراده واقعی حوزه انتخاباتی مورد نظر تأثیر بگذارد.
خطا در جریان کار
مسئولان رأیگیری موظف به رعایت روند رأیگیری هستند و خطاها در این روند باید ثبت شوند. هر چند بروز اشتباه امری طبیعی است، اما اشتباهاتی مثل فراموش کردن درج مهر روی برگههای رأی یا عدم بررسی انگشت رأیدهندگان برای اطمینان از جوهری نبودن آن، در روند رأیگیری نقص ایجاد کرده و می‌تواند به ابطال برگههای رأی یا رأی‌دادن چندباره یک نفر منجر شود.
رأی‌دهی به کمک دیگران
در مواردی که رأیدهنده بی‌سواد است یا به دلیل معلولیت و مشکل بدنی قادر به پر کردن برگه رأی نیست، یکی از اعضای خانواده یا فرد باسواد دیگری که مورد اعتماد او است می‌تواند در پر کردن برگه رأی به او کمک کند.
مسئولان رأیگیری، مقامات مجری قانون، حراست و نگهبان‌ها، نمایندگان فرماندار، نمایندگان هیأت نظارت (شورای نگهبان) و بازرسان وزارت کشور مجاز به کمک به افراد برای تکمیل برگه رأی نیستند. هر گونه دخالت از این نوع تخلف محسوب شده و ممکن است بر فرد رأیدهنده تأثیر بگذارد یا با اعمال فشار باعث شود این فرد به کسی رأی دهد که گزینه مورد نظر او نیست.
نقشه شعبه اخذ رأی
شعبه اخذ رأی باید در دسترس و در معرض دید رأیدهندگان باشد و نقشه آن و محل استقرار ناظران و مسئولان رأیگیری باید به شکل منطقی طراحی شود. به نقشه شعبه اخذ رأی و مسیر حرکت رأیدهندگان در هنگام رأی دادن توجه کنید. پیچیدگی بی‌مورد یا وجود مانع برای رأی‌دهی مخفیانه افراد می‌تواند بر صحت انتخابات تأثیر بگذارد.
تعدد برگه رأی
انداختن بیش از یک برگه رأی توسط هر فرد در صندوق تخلف جدی بوده و به موجب ماده ۳۳ قانون انتخابات ریاست جمهوری مشمول مجازات است.
خرید رأی
خرید رأی به معنی توزیع کالا، پول نقد، یا خدمات با هدف جذب آرا است.
بی‌نظمی در شعبه اخذ رأی
هر گونه ازدحام، زد و خورد، مرافعه، یا بی‌نظمی در داخل یا نزدیکی شعبه اخذ رأی مانع نظارت و اجرای مؤثر انتخابات به دست مسئولان انتخابات بوده و می‌تواند از انداختن برگه رأی به صندوق جلوگیری کند.
خشونت و تهدید
برخی از موارد خشونت یا تهدید عبارتند از اعتراضات یا ناآرامی در داخل یا نزدیکی شعبه اخذ رأی، توسل کارکنان امنیتی به زور و اجبار بیش از حد، یا تلاش برای وادار کردن شهروندان جهت رأی‌دادن به شیوه‌ای خاص در روز انتخابات.
اقدامات مجاز برای سایر مقامات و مسئولان
با توجه به این که در روز انتخابات، چند نفر از مسئولان مجاز به حضور در شعب اخذ رأی هستند، درک نقش و وظایف هر یک از این افراد و اقدامات مجاز و غیر مجاز آنها اهمیت زیادی دارد.
در طول روند رأیگیری، نمایندگان فرماندار مسئول انجام موارد زیر هستند:
- هماهنگی با حراست و نگهبانان شعبه اخذ رأی برای تأمین امنیت صندوق
- تسهیل ورود و خروج رأیدهندگان به شعبه
- بررسی مدارک نمایندگان نامزدها
- همکاری جهت تعیین محل استقرار نمایندگان نامزدها و نگهبان‌ها
- حصول اطمینان از انجام دقیق وظایف توسط مسئولان رأیگیری
- جلوگیری از دخالت افراد غیر مجاز در روند انتخابات یا کمک به رأیدهندگان برای انداختن رأی به صندوق
- حفظ نظم در شعبه اخذ رأی
- همکاری با مسئولان ذیربط (نمایندگان هیأت نظارت، ریاست شعبه) جهت رفع مشکلات و تخلفات
- اعلام تعداد برگههای رأی مورد استفاده به مقام ارشد در زمان‌های مقرر در طول روز
- ثبت مشکلات و تخلفات
- همکاری لازم جهت نصب تلویزیون و رادیو جهت دریافت اخبار جدید از دفتر انتخابات
در طول روند رأیگیری، ریاست و معاونت شعبه اخذ رأی مسئول انجام موارد زیر هستند:
- توجه به موارد اعلامی از طرف دفتر انتخابات در کل روز
- همکاری با مسئولان دیگر جهت اطمینان از انجام بی‌دردسر روند رأیگیری
- گزارش تخلفات به نماینده فرماندار
- مراقبت از برگههای رأی استفاده‌نشده و جلوگیری از استفاده آنها توسط اشخاص غیر مجاز
- جلوگیری از تخلفات و مواردی که در روند رأیگیری اخلال ایجاد میکند
- اطمینان از مجاز بودن ورود افراد حاضر در انتهای صف به شعبه اخذ رأی و جلوگیری از رأی دادن افرادی که پس از اتمام وقت و بسته شدن شعبه در محل حاضر می‌شوند
- همکاری و حفظ ارتباط با مقام ارشد شعبه اخذ رأی در هنگام لزوم
بستن شعبه و شمارش آرا
روند کار
مسئولان رأیگیری پس از اتمام رسمی زمان رأیگیری و بسته شدن شعبه، باید رأیدهندگان را به خارج از شعبه هدایت کنند. شعب اخذ رأی به طور معمول ساعت شش عصر بسته می‌شوند، مگر آن‌که زمان رأیگیری به طور رسمی تمدید شده باشد. رییس شعبه اخذ رأی وظایف افراد را در شمارش آرا مشخص کرده و از جمله فردی را جهت خواندن نتایج با صدای بلند و فردی را جهت شمارش آرا تعیین میکند.
روند شمارش آرا به شکل زیر است:
- یکی از مسئولان رأیگیری تعداد برگههای رأی استفاده‌شده و بلااستفاده را می‌شمارد.
- برگههای رأی بلااستفاده در هر دو انتخابات با سوراخ کردن برگه ابطال می‌شوند.
- صندوق‌های رأی جلوی نماینده هیأت نظارت باز می‌شوند.
- یکی از مسئولان رأیگیری تعداد برگههای رأی داخل صندوق را بدون خواندن آرا می‌شمارد.
- برگه‌هایی که در صندوق اشتباه انداخته شده‌اند جلوی دید کامل ناظران به صندوق صحیح منتقل می‌شوند.
در مرحله بعد، روند شمارش برای هر انتخابات به صورت جداگانه به شرح زیر انجام میشود:
- برگههای رأی داخل صندوق با قسمت ویژه نظارت برگههای رأی و برگههای بلااستفاده مقایسه شده و قسمت‌ویژه نظارت برگههای رأی شمارش می‌شوند.
- برگههای رأی باطله و سفید شمارش می‌شوند.
- آرا با صدای بلند خوانده شده و رأی‌ها در هر انتخابات (ریاست جمهوری و شوراهای شهر و روستا) به صورت جداگانه شمارش می‌شوند.
پس از شمارش آرا، صورت‌جلسه تکمیل میشود:
- پس از خواندن و شمارش آرا، اعداد در صورت‌جلسه ثبت می‌شوند.
- رییس شعبه اخذ رأی، نماینده فرماندار، و نماینده هیأت نظارت باید از یکسان بودن نسخ صورت‌جلسه اطمینان حاصل کنند.
- هر گونه مشکل یا خطا در روند رأیگیری یا در طول روز باید در صورت‌جلسه ثبت شده و به امضای مسئولان رأیگیری برسد.
- یک نسخه از صورت‌جلسه، تمام برگههای رأی استفاده‌شده و خوانده‌شده و مهرهای مورد استفاده باید در داخل صندوق رأی قرار گرفته و سپس به دست نماینده هیأت نظارت با استفاده از مهر و موم مخصوص نظارتی و اجرایی مهر و موم گردد.
- برگههای رأی بلااستفاده، مهر شعبه اخذ رأی، استامپ، و دیگر وسایل باید به شکل جداگانه در اختیار هیأت اجرایی یا نماینده آنها قرار گیرد.
- قسمت ویژه نظارت در برگههای رأی باید به نماینده هیأت نظارت تحویل شود.
- صندوق‌های رأی، دو نسخه از صورت‌جلسه، برگههای رأی بلااستفاده، و دیگر وسایل مورد استفاده در انتخابات باید به هیأت اجرایی یا نماینده آن تحویل شوند. تحویل این وسایل با همراهی حراست شعبه یا نماینده هیأت نظارت صورت می‌گیرد.
* لازم به ذکر است نمایندگان نامزدها نباید در شمارش آرا دخالت کنند.
شکل ظاهری برگههای رأی باطله یا غیر قابل قبول
برگههای رأی سفید یا برگههای حاوی نام نامزدهایی که در انتخابات حاضر نبوده‌اند، پیش از شمارش آرا جدا می‌شوند.
مراجع رسیدگی به گزارش‌‌های تخلفات و موارد مشابه
تخلفات و موارد مشابه مربوط به روند رأیگیری، سلب حق رأی، خدشه در مخفی بودن رأی، خشونت یا دیگر مواردی که بر صحت انتخابات تأثیر دارند باید به مسئولان شعبه اخذ رأی گزارش شوند و این افراد بنا به صلاحدید خود این گزارش‌ها را در صورت‌جلسه شعبه اخذ رأی ثبت می‌کنند. اما مسئولان شعبه ملزم به درج این موارد نیستند. بنابراین، نمایندگان نامزدها باید گزارش تخلفات یا شکایات خود را به هیأت‌های اجرایی انتخابات، هیأت‌های نظارت، یا مستقیما به شورای نگهبان تقدیم کنند.
تخلفات و سایر مواردی که جزء شکایات محسوب می‌شوند ظرف دو روز از زمان انتخابات به هیأت اجرایی حوزه انتخاباتی تحویل می‌شوند (نمایندگان نامزدها باید موضوع را به نامزد خود اطلاع داده و از او بخواهند شکایت مربوط را تنظیم کند). این کمیته با همکاری هیأت نظارت حوزه انتخاباتی (تحت نظارت شورای نگهبان) ظرف هفت روز به این شکایات رسیدگی خواهد کرد. شکایات عمومی‌تر در خصوص روند کلی برگزاری انتخابات را می‌توان مستقیما به شورای نگهبان گزارش داد.
نسخه پی‌دی‌اف این راهنما را از طریق لینک زیر بارگیری کنید:
