شفافیت شهرداری‌ها و شوراهای شهر کشور در اینترنت طی سال ۱۴۰۱

حق هر شهروند ایرانی است که بداند شهرداری چه برنامه‌ای برای توسعه و نگهداری شهر دارد و چه طور و با چه هزینه‌ای آن را اجرا می‌کند. علاوه بر آن، شهروند مسئول شاید بخواهد به این زمینه ورود کرده، نیازها و اولویت‌هایش را برای مسئولان شهرداری و یا اعضای شورای شهر تشریح کند و برای رفع آن به آنان پیشنهاد دهد. او حتی ممکن است بخواهد پی‌گیری کند که نتیجه مباحثات و تصمیم‌گیری‌ها چیست، چه طور عملی می‌شود و آیا حاصلی دارد یا نه؟ همه این نیازمند شفافیت نهاد شهرداری است. اما شهرداری‌ها تا چه حد شفاف عمل می‌کنند؟

طی دو دهه اخیر شهرهای کشور حرکتی را آغاز کرده‌اند تا از یک سو از طریق اینترنت بهتر به شهروندان خدمات برسانند و از سوی دیگر از سکوهای آنلاین برای اطلاع‌رسانی و افزایش شفافیت فعالیت‌هایشان استفاده کنند. پیش‌رفت این کار نه در سطح کشور همگون بوده و نه همه جا به طور موفق اجرا شده است. حتی بر خلاف انتظار همیشه شهرهای بزرگ با امکانات و منابع بیشتر در این راه پیش رو نبوده‌اند.
 

وقتی تعداد و گستردگی شهرها در کشوری مثل ایران را در نظر بگیریم بررسی علل و عوامل این تفاوت‌ها بسیار مشکل و پیچیده می‌شود. از این رو متن پیش رویتان سعی می‌کند تا در چارچوبی محدود و از پیش تعریف شده وضعیت شهرهای کشور را از نظر شفافیت مالی فعالیت‌های شهرداری و دسترسی به شوراهای شهر از طریق اینترنت و شبکه‌های اجتماعی در سال ۱۴۰۱ ترسیم کند. 
 

مجموعه داده گردآوری شده سعی می‌کند تا به پرسش‌هایی از این دست پاسخ دهد:

• آیا شهرداری متن کامل بودجه شهر را از طریق اینترنت منتشر می‌کند؟
• آیا شهرداری وب‌سایت دارد؟
• آیا مناقصات و مزایدات شهرداری از طریق اینترنت در دسترس هستند؟
• آیا شهرداری فهرست پروژه‌های جاری را منتشر می‌کند؟
• آیا شهرداری از طریق شبکه‌ها اجتماعی با شهروندان در ارتباط است؟
• آیا شورای شهر وب‌سایتی مستقل دارد؟
• آیا اطلاعات دسترسی به اعضای شورای شهر به شهروندان ارائه شده است؟
• آیا شورای شهر از طریق شبکه‌های اجتماعی اطلاع‌رسانی می‌کند؟
• آیا مصوبات شورای شهر از طریق اینترنت قابل دسترس هستند؟

اطلاعات ارائه شده در این متن نتیجه بررسی وب‌سایت و شبکه اجتماعی نزدیک به ۹۰۰ شهر کشور است. این متن تلاش نمی‌کند تا اطلاعاتی که شهرداری‌ها در اینترنت منتشر می‌کنند را از نظر کیفی بررسی کند. یعنی آیا شهرداری و شورای شهر اطلاعات لازم را به طور کامل منتشر می‌کنند؟ آیا جزئیات و پیوست‌های لازم نیز منتشر می‌شود یا در دسترس است؟ آیا اطلاعات به روز است؟ آیا از به طریقی منتشر می‌شود که قابل دسترس و قابل استفاده باشد؟ آیا از کانالی منتشر می‌شود که بیشتر مردم به آن دسترسی دارند؟ و پرسش‌هایی دیگر از این نوع. 
پاسخ دادن به این پرسش‌ها نیازمند تحقیقاتی بسیار عمیق‌تر است که در مجال این کار نمی‌گنجد. هرچند امید این است که خواننده خود کنجکاو شود تا وب‌سایت و شبکه‌های اجتماعی شهرش را برای یافتن پاسخ چنین سؤال‌های زیر و رو کند. 
 

طی سال‌های اخیر و به خصوص در طول هشت سال ریاست‌جمهوری دولت روحانی، فشاری فزاینده از طرف دولت بر شهرداری‌ها اعمال شد تا شفافیت در فضای مجازی را افزایش دهند. این حوزه‌ای نسبتا امن برای دولت است تا حجم زیادی از داده را در دسترس مردم قرار داده، بدون آن که نگران ارائه اطلاعات حساس باشد، زیرا معمولاً - و به خصوص در شهرهای کوچک‌تر- اطلاعات مالی شهرداری امنیتی و حساسیت‌برانگیر به حساب نمی‌آید. در نتیجه شهروند ایرانی دسترسی آسان‌تری به اطلاعات مربوط به فعالیت‌های شهرداری شهرش پیدا کرده است. اطلاعاتی که به او امکان می‌دهد تا با پیگیری مستمر طلب مسئولیت‌پذیری کند. اما او تا چه حد می‌تواند از این فرصت استفاده کند؟ پاسخ به این سؤال بستگی به میزان دانش شهروند از ساختار حکومت محلی در کشور، و مهارت استفاده از ابزارهای دموکراتیک باقیمانده در بسیج اهالی محل و پی‌گیری نیازها و اولیت‌های آنان دارد.
(برای آشنایی بیشتر با ساختار حکومت محلی در ایران به درک نظام شورائی و تقسیمات کشوری در ایران و پیش‌درآمدی بر اداره امور در سطح محلی در ایران مراجعه کنید.)

آیا متن کامل بودجه منتشر می‌شود؟

حداقل بیست شهر در کل کشور متن کامل بودجه ۱۴۰۱ شهرداریشان را منتشر کرده‌اند. دسترسی به متن کامل بودجه فرصتی برای شهروند فراهم می‌کند تا به اولویت‌ها و برنامه‌های شهرداری پی ببرد؛ با جزئیات پروژه‌های شهرداری آشنا شده و ابزاری برای پایش میزان پیشرفت پروژه‌ها را در دست داشته باشند؛ و برای تأثیرگذاری بر بودجه سال آتی متناسب با نیازهای محله‌شان برنامه‌ریزی کنند. 
 

متن بودجه سندی عمومی است که مطابق قانون شهرداری‌ها ملزم به انتشار آن هستند. اما شهرداری‌هایی که شفاف عمل می‌کنند متن لایحه بودجه‌شان را از طریق اینترنت و در قالبی قابل دسترس در اختیار مردم قرار می‌دهند. از سوی دیگر شهروند باید بتواند از این فرصت استفاده کند. بودجه چیزی بیش از عدد و رقم است. هر کدام از ارقام موجود در بودجه نتیجه مدت‌ها برنامه‌ریزی، چانه‌زنی، تفکر و سازش است. درک مفهوم پشت هر کدام از این ارقام نیازمند تخصص و تجربه‌ای است که ساکنین شهر برای ایجاد تعاملی سازنده با شهرداری به آن نیاز دارند. این که شهرهایی در ایران متن کامل بودجه را از طریق اینترنت منتشر می‌کنند این پرسش را به ذهن می‌آورد که اگر این شهرها بدون مشکل متن کامل بودجه شهر را منتشر می‌کنند چرا دیگر شهرهای کشور نمی‌توانند این کار را بکنند؟ این البته پرسشی است که شهروندان آن شهرها می‌توانند از شهرداری شهرشان بپرسند. برای مطالعه بیشتر پیرامون نقش و اهمیت بودجه و تعامل با آن این مطلب را مطالعه کنید.
 

آیا شهرداری وب‌سایت دارد؟ و آیا وب‌سایت شهرداری به روز است؟

امروزه بسیاری از مردم نه تنها اخبار و اطلاعات را از طریق اینترنت دریافت می‌کنند، بلکه با اجرای طرح‌هایی مثل دولت الکترونیک و امثال آن، خدمات نیز از طریق اینترنت ارائه می‌شود. از سوی دیگر اینترنت ابزاری برای نظارت بر عملکرد مسئولان نیز است؛ این که مردم دقیقا بدانند چه می‌گذرد. شهرداری‌های کشور طی بیست سال گذشته کم و بیش حضورشان را در دنیای مجازی افزایش داده‌اند. این نخست تنها برای ابراز وجود بود؛ ویترینی بود برای نمایش دست‌آوردهای شهرداری. بعدها اما مدیران شهری در کشور متوجه پتانسیل ارائه خدمات از طریق اینترنت شدند و فشار از طرف دولت برای شفافیت بیشتر نهادهای دولتی بحث گزارش‌دهی به مردم و ارائه اطلاعات مربوط به فعالیت‌های شهرداری را نیز به میان آورد. 
پرسشی که به ذهن می‌آید این است که پیش چرا هنوز همه شهرداری‌های کشور وب‌سایت ندارند؟ دلائل بسیاری برای این می‌توان تصور کرد. احتمالاً مهم‌ترین آن عدم توسعه شبکه ارائه خدمات اینترنتی در همه کشور است. اما شاید مهم‌تر از آن این که رشد شفافیت و کیفیت خدمات مجازی مستلزم خواست و نیاز عمومی است. طراحی، راه‌اندازی و نگهداری از سیستم‌های آن‌لاین وقت‌گیر و پر هزینه است. اگر چنین سیستم‌هایی مشتری کافی نداشته باشند تبدیل می‌شوند به ویترینی لوکس، نمایشی و بدون کارکرد که پس از مدتی خاک می‌خورند و احتمال جمع می‌شوند. از این رو حجمی از آموزش عمومی لازم است تا مردم بدانند دقیقا چه اطلاعاتی از طریق وب‌سایت شهرداری منتشر می‌شود، چه طور می توان به آن دسترسی پیدا کرد و چنین اطلاعاتی به چه کار می‌آید؟ این حق شهروند است که بداند و طبق قانون وظیفه مقام مسئول است که با صداقت اطلاعات لازم را برای شهروند فراهم کند. این بدان معنی است که اطلاعات باید طوری باشد که شهروند بتواند از آن به طور مؤثر استفاده کرده و هر جا لازم بود جزئیاتی بیشتر طلب کند.
چنین رابطه ارگانیکی بین مردم و مسئولان شهری موجب می‌شود که کیفیت و کمیت اطلاعات ارائه شده متناسب با نیاز شهروند رشد کند. اما این چرخه بازخورد هنوز در بسیاری از شهرهای کشور به وجود نیامده است. شاید قدم نخست در این راه این باشد که پس از مطالعه این مطلب صفحه دیگری را در مرورگر وب باز کنید و ببینید در وب‌سایت شهرداریتان چه خبر است. ممکن است اخبار یا اطلاعات جالبی در آن بیابید. اما امکان دارد که ایرادات زیادی هم داشته باشد. برای مطالعه بیشتر پیرامون نقش شهروند در مسئولیت‌پذیر نگه داشتن مسئولان و بهبود ارائه کیفیت خدمات این مطلب از نبض‌ایران را مطالعه کنید. 
 

شهرداری‌ها چه اطلاعات مفیدی منتشر کرده‌اند؟

بودجه شهرداری خط و خطوط اصلی برنامه‌های شهرداری در سال جاری را ترسیم می‌کند؛ برخی از این برنامه‌ها مربوط به ادامه پروژه‌هایی است که از سال پیش در جریان بوده‌اند و برخی دیگر از اقلام بودجه مربوط به پروژه‌هایی است که باید تعریف و اجرا شوند. فهرست و اطلاعات مربوط به مناقصات و مزایدات شهرداری اطلاعاتی بیشتر در این زمینه ارائه می‌دهد. در عین حال معمولا شهرداری‌ها با علاقه در مورد پروژه‌های بزرگ شهری خبررسانی می‌کنند و گاه شهردار در مراسم افتتاح این پروژه‌ها شرکت می‌کند، اما گزارش عمل‌کرد پروژه‌ها و میزان پیش‌رفت یا موفقیت آن را باید جستجو کرد. شهروند علاقمند راه‌های مختلفی برای کسب اطلاعات پیرامون این پروژه‌ها در اختیار دارد که شاید یکی از سرراست‌ترین‌شان ایجاد ارتباط با مقامات مسئول و کسب اطلاعات از آنان است. برخی شهرداری‌ها هم شاید اطلاعات مالی و دیگر جنبه‌های کاری شهرداری را منتشر کنند. از سوی دیگر، شهردار باید هر شش ماه یک بار گزارشی دقیق از عمل‌کرد شهرداری در اختیار شورای شهر قرار دهد. شفافیت شورای شهر و پیگیری شهروندان راهی دیگر برای دسترسی به چنین اطلاعاتی است. 

شهرهایی هم هستند که شهرداری و شورای شهرشان بیشتر از این که از طریق وب‌سایت اطلاع‌رسانی کنند از طریق شبکه‌های اجتماعی، همچون تلگرام، اینستاگرام یا شبکه‌های دیگر با مردم در ارتباط هستند. هرچند که استفاده از شبکه‌های اجتماعی ارتباطی دو طرفه و آنی با مخاطب ایجاد می‌کند اما اشکال اطلاع‌رسانی از آن طریق این است که جستجو و یافتن اطلاعات را پیچیده و مشکل می‌کند. زیرا که طراحی شبکه‌های اجتماعی بیشتر مناسب خبررسانی است تا اطلاع‌رسانی. 
 

آیا شورای شهرتان به اندازه کافی در دسترس است؟

اعضای شورای شهر منتخب مردم هستند و باید به آنان پاسخگو باشند. در واقع روندهای مشخصی برای این کار وجود دارد. جلسات شورای شهر علنی است و همه می‌توانند در آن شرکت کنند. علاوه بر آن بسیاری از شهرها این جلسات را به طور زنده از طریق شبکه‌های اجتماعی پخش می‌کنند.
 

شبکه اجتماعی شهرتان را چک کنید و اگر جلسات شورا را به طور زنده پخش نمی‌کنند شاید لازم باشد از آنان بخواهید تا این امکان را فراهم کنند. اگر هم در شهرتان جلسات شورای شهر به طور زنده پخش می‌شوند فکر بدی نیست که آن را دنبال کنید و ببینید در این جلسات چه موضوعاتی مطرح می‌شود. آیا مباحث این جلسات با مشکلات و مسائلی که شما در شهر مواجه هستید ارتباطی دارد؟ 

شاید لازم باشد با اعضای شورا جلسه‌ای بگذارید و مسائل و مشکلاتتان را با آنان در میان گذاشته یا آن را پیگیری کنید. یادتان باشد که اعضای شورای شهر مثل دیگر مسئولان مشغله زیاد دارند و اگر فرصتی برای گفتگو با آنان پیدا کردید باید از این فرصت بهترین بهره را ببرید. مطالعه راهنمای نبض‌ایران برای برگزاری جلسه‌ای مؤثر و مفید احتمالا به کارتان بیاید. 

راه مفید دیگر برای پیگیری فعالیت‌های شورای شهر بررسی صورت جلسات و مصوبات شورا است. بسیاری از شهرداری‌ها در کشور این اسناد را از طریق وب‌سایت شهرداری یا شورای شهر منتشر می‌کنند. مصوبات شورا از این رو اهمیت دارد که به کمک آن می‌توان روند تصویب و تفریغ بودجه را دنبال کرد. اما شورای شهر وظایف دیگری هم بر عهده دارد. شهروند علاقمند و آگاه می‌خواهد از جزئیات فعالیت‌های شورای شهرش اطلاع داشته باشد.

شورای شهر برخی از شهرها وب‌سایتی مستقل برای خود دارد. این به شهروند کمک می‌کند تا اطلاعات مربوط به فعالیت‌های شورا را راحت‌تر پیدا کند. آیا شورای شهرتان وب‌سایتی جداگانه دارد؟ آیا اطلاعاتی که شورای شهرتان از طریق وب‌سایت منتشر می‌کند کافی، دقیق، به روز و قابل استفاده است؟ اگر پاسخ به هر کدام از این پرسش‌ها منفی است احتمالا وقت آن است تا با شورای شهرتان تعامل برقرار کرده آنان را تشویق کنید تا وب‌سایت مجزایی برای شورا راه بیاندازند. حتی شاید شما بتوانید در راه‌اندازی چنین وب‌سایتی به آنان کمک کنید.
 

دست آخر این که شوراهای شهر بسیاری از شهرهای کشور هم در شبکه‌های اجتماعی حضور دارند و از آن طریق با شهروندان در ارتباط هستند. برخی شهرها هستند که به دلائلی مختلف مثل نبود امکانات فنی، زیرساخت اینترنتی لازم، بودجه ناکافی، و یا عدم استقبال عمومی هنوز برای شورای شهرشان وب‌سایتی مستقل ندارند. برخی شهرها هم هستند که به دلائلی مشابه حتی در وب‌سایت شهرداری هم جایی به شورای شهر اختصاص نداده‌اند. با این حال، تعداد شوراهایی که از طریق شبکه‌های اجتماعی همچون اینستاگرام یا تلگرام اطلاع‌رسانی می‌کنند بسیار است. 
نقشه‌های بالا شمایی به دست می‌دهد از تلاش شهرداری‌ها و شوراهای شهر از سراسر کشور در اطلاع‌رسانی و برقراری ارتباط با شهروندان. همان طور که بالا هم اشاره شد شهروند نیز در این زمینه نقشی دارد که باید بازی کند. یعنی او نیز باید پیگیر باشد، از این فرصت کمال استفاده را ببرد و از طریق ایجاد تعامل و ارائه بازخورد به نهاد شهرداری کمک کند شفاف‌تر عمل کرده و مسئولان را وا دارد تا به نیازهای او و اجتماعش پاسخ دهند.