مبانی
ارزیابی بی‌طرفانه انتخابات مستلزم چارچوبی است که بر مبنای آن بتوان سنجید که محدوده قوانین، مقررات و اقداماتی که قرار است بر آنها نظارت شود تا چه حد با استانداردها و مبانی بین‌المللی برگزاری انتخابات مردم‌سالار منطبق است. این مبحث شما را با چنین چارچوبی آشنا می‌کند.
در پایان این درس قادر خواهید بود:
- بدانید که انتخابات معتبر چه نقشی در کل روند مردم‌سالاری بازی می‌کند؛
- اصول بین‌المللی انتخابات مردم‌سالار را با انتخابات در ایران مقایسه کنید؛
- و از تاریخ‌های مهم در جریان برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۴۰۰ آگاه باشید.
انتخابات و روند مردم‌سالاری
انتخاباتی که به شیوه مردم‌سالارانه برگزار شود به شهروند امکان می‌دهد تا به طور مستقیم در روند سیاسی کشور، شهر یا روستایش مشارکت کرده، او را قادر می‌کند تا در تعیین مسیر آینده اجتماعش شرکت کند. انتخابات معتبر برای حفظ جامعه مردم‌سالار ضروری است. در حالی که انتخابات معیوب صدای شهروند را تحریف کرده، نتایجی به بار می‌آورد که منعکس‌کننده خواست مردم نیست.
اصول انتخابات مردم‌سالارانه را هم قوانین اساسی کشورهای مختلف در سراسر جهان به رسمیت شناخته‌اند و هم در اعلامیه‌های بین‌المللی حقوق بشر بر آن تأکید شده است. دو مورد از مشهورترین چنین اعلامیه‌هایی، اعلامیه جهانی حقوق بشر و مقاوله‌نامه بین‌المللی حقوق سیاسی و مدنی هستند.
ایران هر دو سند را تصویب کرده و بنا بر آن ملزم است به اصول آن پایبند باشد. اعلامیه جهانی حقوق بشر تصریح می‌کند که «پایگاه اقتدار حکومت باید خواست مردم باشد؛ که باید از طریق انتخاباتی دوره‌ای و واقعی که در آن همه به طور برابر حق رأی داشته باشند توسط رأی مخفی یا هر رویه انتخاباتی آزاد دیگری مساوی با آن بیان شود.» به همین ترتیب اصل ششم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران تصریح می‌کند «در جمهوری اسلامی ایران امور کشور باید به اتکاء آراء عمومی اداره شود، از راه انتخابات: انتخاب رئیس‌جمهور، نمایندگان مجلس شورای اسلامی، اعضای شوراها و نظایر اینها، یا از راه همه‌پرسی در مواردی که در اصول دیگر این قانون معین می‌گردد.»
قانون اساسی شورای نگهبان را مسئول تأیید انتخابات ریاست‌جمهوری معرفی کرده است. وزارت کشور زیر نظر شورای نگهبان مسئول تدارکات انتخابات است. شورای نگهبان که نهاد قانونی برای تفسیر قانون اساسی است، جزئیات نحوه برگزاری انتخابات را در قانون انتخابات ریاست جمهوری ایران تعیین کرده است. اصل نود و نهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران تصریح می‌کند که «شورای نگهبان نظارت بر انتخابات مجلس خبرگان رهبری، ریاست جمهوری، مجلس شورای اسلامی و مراجعه به آراء عمومی و همه‌پرسی را بر عهده دارد.»
در ادامه این دوره به عمق روند انتخابات در کشور و قوانین مرتبط با آن خواهیم رفت.