پایش روندی که بر کیفیت زندگیتان در محله و شهر تأثیرگذار است - مثل مواردی هم‌چون ارائه خدمات، محیط زیست، زیرساخت و غیره- را نباید به کاری پیچیده، سخت و غیرقابل انجام بدل کرد تا انجامش از توانتان خارج شود. بلکه پایش بخش مهمی است از تلاش برای ایجاد تغییر مثبت و هم‌کاری میان همه - هم‌سایه‌ها، مقامات محلی و ارائه‌کنندگان خدمات. پایش بخش اصلی کار گردآوری داده و کمک به تصمیم‌گیری آگاهانه را شکل می‌دهد. در پایش مهم این است که کار را با طرحی که به خوبی در مورد آن فکر شده باشد شروع کنید. برای این کار باید از خودتان سؤال پرسید، اطلاعات موجود را بررسی کنید و منابع در دسترس را شناسائی کنید. این‌جا تعدادی مثال آورده شده تا به شما ایده بدهد که چطور می‌توان برای پروژه پایش موضوع مورد نظر برنامه‌ریزی کرد. هرچند ممکن است این مثال‌ها دقیقا با مسائل موجود یا شرایط حال انطباق نداشته باشند، اما نکاتی مهم را برجسته می‌کند که برای انجام کار باید در نظر داشته باشید. همچنین به شما کمک کند تا پرسش‌های صحیحی مطرح کنید.
- پایش در سطح محلی: پروژه پاکیزه کردن محیط
- پایش بودجه شهرداری: ارائه خدمات درمان‌گاهی
- پایش پروژه ساخت و ساز محلی: بازسازی جاده
پایش در سطح محلی: پروژه پاکیزه کردن محیط
پیش‌زمینه
سازمانی محلی تحت نام، «رود ما خانه ما» مشوّق اعمال معیارهایی است برای مراقبت از منابع آب محلی و به طور کلی‌تر محافظت از محیط زیست آبی. باید از رودخانه‌های منطقه محافظت شود تا همه ساکنین از آن سود ببرند. برای محافظت از محیط زیست و ساکنین منطقه باید منابع آب محلی را از زباله و دیگر آلاینده‌ها پاک کرد.
به تازگی، «رود ما خانه ما» متوجه افزایشی در سطح زباله رها شده در رودخانه شده است که موجب نگرانی‌هایی در زمینه سلامت ساکنین منطقه و صدمه به سکب و کارهای دور و بر رودخانه می‌شود.
گام یک: تعریف قصد و حوزه عمل
هدف رود ما خانه ما داشتن رودخانه‌ای تمیز است تا منطقه از آن بهرمند شود و معتقد است که مقامات محلی مسئول بهبود امور هستند. در این راستا رود ما خانه ما تصمیم گرفته طرح پایشی را با منظور زیر راه بیاندازد:
- گردآوری داده پیرامون سطح آلاینده‌ها در رودخانه،
- شناسائی همه دلائل آلودگی، و
- تحقیق در مورد آن‌چه مقامات محلی برای حفاظت از رودخانه انجام می‌دهند.
رود ما خانه ما متوجه می‌شود که نخست باید به طور سیستماتیک اطلاعاتی گرد آورد تا به کمک آن بتوان بهترین راه رسیدگی به مسئله را تعیین کرد؛ کارهایی هم‌چون راه‌اندازی حرکت ترویجی و/یا ستادی برای افزایش سطح آگاهی عمومی. از این رو، اعضای سازمان تصمیم گرفته‌اند تا رودخانه را در محدوده شهر پایش کنند.
گام دو: تشخیص مسئله
تعداد زیادی از اهالی منطقه - هم‌چون ماهی‌گیران و والدین با رود ما خانه ما تماس گرفته‌اند تا بپرسند آیا سازمان متوجه افزایش آلودگی و زباله در رودخانه شده است. افراد نگران آنند که آلودگی ممکن است باعث مرگ ماهی‌ها شده و موجب شود کسانی که در رودخانه شنا می‌کنند بیمار شوند.
مسئله این جاست که تعداد گزارش‌های مربوط به آلودگی در رودخانه رو به افزایش است. رود ما خانه ما برای یافتن بهترین راه تمیز کردن رودخانه طرح پایشی را راه‌اندازی می‌کند تا سطح آلودگی را تعیین کرده، ریشه‌های آن را شناسائی و با تدابیری که مقامات محلی برای رسیدگی به این مسئله به کار می‌برند آشنا شود.
گام سه: سؤال پایش چیست؟
بنا به تحلیل فوق رود ما خانه ما تصمیم گرفته که طرحش پاسخ این پرسش را خواهد یافت:
- چه عاملی باعث افزایش آلودگی در رودخانه می‌شود و مقامات محلی برای رسیدگی به این مسئله چه کارهایی انجام می‌دهند؟
گام چهار: تحلیل وضعیت و ارزیابی ظرفیت
رود ما خانه ما طی یکی از جلسات دو-هفتگی تحلیل ذی‌نفعان انجام داد. قصد رود ما خانه ما در این جلسه آن بود که دریابد کدام نیروهای اصلی می‌توانند به رودخانه کمک رسانده، در مقابل آن مسئول بوده یا حداقل به آن علاقه داشته باشند. شرکت‌کنندگان در جلسه ذی‌نفعان را به شکلی که در جدول زیر نمایش داده شده شناسائی کردند:
| شهردار | والدین |
| شورای شهر | اهالی منطقه - عموم |
| دفتر محلی سازمان حفاظت محیط زیست | کشاورزان |
| ماهی‌گیران | کسب و کارهای محلی |
در ضمن، رود ما خانه ما از فرصت جلسه دو-هفتگی که اعضای سازمان را گرد هم می‌آورد استفاده کرد تا ظرفیت‌های موجود برای انجام چنین طرح پایشی را مشخص کند. گروه ظرفیت‌هایی را که در جدول زیر نشان داده شده تعیین کردند:
| ظرفیت موجود | ظرفیت مورد نیاز |
|---|---|
| داوطلبانی برای جمع‌آوری داده | کارشناس آب |
| کارشناس محیط زیست | منابع مالی بیشتر جهت استخدام کارشناس/تحلیل‌گر/متخصص |
| وکیل | زمان (سه ماه برای گردآوری داده) |
| برخی منابع مالی |
گام پنج: برنامه‌ریزی طرح
حال که رود ما خانه ما تحلیل وضعیت و ظرفیت را انجام داده می‌تواند طرح اولیه‌ای را برای گردآوری، مدیریت و تحلیل داده‌ای که اعضا جمع می‌کنند برنامه‌ریزی کند.
بخش نخست طرح تعیین می‌کند که چه اطلاعاتی از قبل موجود است. برای نمونه، آیا سازمان‌های محلی گزارشی در مورد کیفیت آب در دست دارند. در ضمن مشخص می‌شود که آیا دیگران (شامل گزارش‌گران، دانشگاهیان یا دیگر نهادها) داده‌ای پیرامون وضعیت رودخانه جمع‌آوری کرده‌اند. رود ما خانه ما می‌تواند تحقیق کند که چه اطلاعاتی از قبل موجود است و از آن به عنوان پیش‌زمینه‌ای برای بخش دوم طرح استفاده کند.
در بخش دوم، طرح بر این تمرکز می‌کند که چه داده و اطلاعات دیگری نیاز است تا بتوان به طور کامل به پرسش پایش پاسخ داد. این فاز دوم قلب پروژه پایش است. طرحی که رود ما خانه ما ایجاد کرده را می‌توانید در جدول زیر ملاحظه کنید:
| قصد/پرسش | چه عاملی باعث افزایش آلودگی در رودخانه منطقه شده و مقامات محلی برای رسیدگی به این مسئله چه کاری انجام می‌دهند؟ |
| نوع اطلاعات |
|
| منابع داده مورد نیاز |
|
| حجم نمونه |
|
| تحلیل داده | کارشناس محیط زیست، کارشناس آب و کارشناس مسائل حقوقی به کمک کارکنان رود ما خانه ما بخش اصلی تحلیل داده را انجام خواهند داد |
| کاربرد داده - گزارش و محصولات دیگر | محصولات مورد انتظار:
|
پایش بودجه شهرداری: ارائه خدمات درمان‌گاهی
پیش‌زمینه
انگیزه اصلی سازمانی محلی تحت نام «بهداشت برای همه» این است که برای همه ساکنین شهر دسترسی برابر به بهداشت و درمان مناسب فراهم کند. اگر جامعه سالم باشد پویاتر نیز می‌شود. در ده سال گذشته «بهداشت برای همه» در سطح شهر فعالیت کرده تا آسیب‌پذیرترین افراد -- کودکان، سالمندان و معلولین -- تحت پوشش قرار بگیرند. اما اخیراً تعداد زیادی از شهروندان با «بهداشت برای همه» تماس گرفته‌اند تا از زمان طولانی انتظار برای رسیدگی در درمان‌گاه‌ها و عدم دسترسی به کادر پزشکی متخصص شکایت کنند. بهداشت برای همه سازمانی است که به مسئولیت‌پذیری و شفافیت در ارائه خدمات عمومی و همچنین ترویج در زمینه منافع عامّه اهمیت می‌دهد. از این رو سازمان علاقمند است در مورد بودجه جاری شهرداری در زمینه بهداشت اطلاعات بیشتری کسب کند. این مبنایی می‌شود برای برنامه‌ریزی پروژه‌های ترویجی آتی در رابطه با بهداشت مناسب برای شهروندان.
گام یک: تعریف قصد و حوزه عمل
بهداشت برای همه می‌خواهد همه در جامعه به خدمات بهداشتی با کیفیت دسترسی داشته باشند و بر این اعتقاد است که این وظیفه شهرداری است که فاصله میان فقیر و غنی را پر کند. بدین ترتیب «بهداشت برای همه» تصمیم می‌گیرد که طرح پایش بودجه‌ای را با منظور زیر راه‌اندازی کند:
- جزئیات مربوط به منابع مالی اختصاص یافته به خدمات بهداشتی در شهر را در بیاورد،
- مخارج مرتبط با بهداشت را مستندسازی کند و
- فاصله میان خدمات بهداشت و درمان را با نیازهای بیماران تعیین کند.
بهداشت برای همه به این نتیجه رسیده که برای تعیین بهترین راه رسیدگی به مسئله -- چه از راه ترویج باشد، ستادی برای افزایش سطح آگاهی عمومی یا روش‌های دیگر -- باید به طور سیستماتیک اطلاعات جمع کند. اعضای سازمان تصمیم گرفته‌اند تا بودجه یکی از بیمارستان‌های شهرداری و سه درمان‌گاه در محله‌های شهر را پایش کنند.
گام دو: تشخیص مسئله
تعداد زیادی از افراد محل با «بهداشت برای همه» تماس گرفته‌اند تا از کمبود خدمات در بیمارستان و درمان‌گاه‌های محلی شکایت کنند. بهداشت برای همه عضوی گروهی از سازمان‌های محلی است که نگران استفاده نامناسبت منابع بودجه شهرداری توسط مقامات محلی هستند. شکایت‌های اخیر دلیل کافی فراهم کرده تا «بهداشت برای همه» طرح پایش بودجه‌ای راه‌اندازی کند تا معلوم شود که آیا از منابع تعیین شده در بودجه سالیانه سوء استفاده شده است.
گام سه: سؤال پایش چیست؟
بر پایه تحلیل فوق، «بهداشت برای همه» به این نتیجه رسیده که طرح پایشش پاسخی برای پرسش زیر خواهد یافت:
- بودجه جاری اختصاص داده شده و مخارج مرتبط با خدمات بهداشتی درمانی بیمارستان شهرداری و سه درمان‌گاه محلی چقدر است و چه رابطه‌ای با نیاز شهروندان دارد؟
گام چهار: تحلیل وضعیت و ارزیابی ظرفیت
بهداشت برای همه طی نشست ماهیانه‌شان با گروه سازمان‌های همکار تحلیل ذی‌نفعان انجام داد. شرکت‌کنندگان در جلسه ذی‌نفعانی که می‌توانند در گردآوری داده کمک کنند را شناسایی کردند. جدول زیر را ملاحظه کنید:
| شورای شهر | توزیع‌کنندگان دارو |
| کارکنان وزارت بهداشت | بیماران و خانواده‌ها |
| مدیریت بیمارستان و درمان‌گاه | اتحادیه‌های داروسازی |
| پزشکان، پرستاران و داروسازان | دیگر سازمان‌های محلی |
بهداشت برای همه از فرصتی که هم‌کاران سازمان را گرد هم آورده بود استفاده کرد تا ظرفیت‌هایشان برای انجام چنین طرح پایشی را شناسائی کند. اعضای گروه موارد فهرست شده در جدول زیر را مشخص کردند:
| ظرفیت موجود | ظرفیت مورد نیاز |
|---|---|
| گروه‌های همکار | نابع مالی برای اجرای طرح -- شامل نرم‌افزار تحلیل، استخدام نیرو و دست‌مزد کارشناسان |
| تعدادی داوطلب برای گردآوری داده | داوطلب اضافه برای نظرسنجی در محلات |
| حسابدار/متخصص بودجه | زمان (۱۲ ماه برای گردآوری داده) |
| طراح نظرسنجی محلات | متخصص بهداشت و درمان |
گام پنج: برنامه‌ریزی طرح
حال که «بهداشت برای همه» تحلیل وضعیت و ظرفیت را انجام داده می‌تواند طرح اولیه‌ای را برای گردآوری، مدیریت و تحلیل داده و اطلاعات گردآوری شده برنامه‌ریزی کند.
بخش نخست برنامه‌ریزی به این موضوع می‌پردازد که چه داده و اطلاعاتی از پیش موجود است. برای نمونه، می‌توان بررسی کرد که آیا شهرداری اسنادی در زمینه بودجه دارد. در ضمن می‌توان بررسی کرد که آیا دیگران (از جمله گزارش‌گران، دانشگاهیان یا دیگر سازمان‌ها) داده‌ای در زمینه ارائه خدمات بهداشتی در شهر یا نیازهای بهداشتی ساکنین جمع‌آوری کرده‌اند. بهداشت برای همه می‌تواند تحقیقی در این مورد انجام دهد تا مشخص شود که چه داده و اطلاعاتی از قبل موجود است تا از آن به عنوان پیش‌زمینه‌ای برای بخش دوم طرح استفاده کند.
بخش دوم طرح بر این موضوع تمرکز می‌کند که چه داده و اطلاعات دیگری نیاز است تا بتوان به سؤال پایش به طور کامل پاسخ داد. بخش دوم طرح قلب پروژه پایش به حساب می‌آید. طرح برنامه‌ای که «بهداشت برای همه» ایجاد کرده را می‌توان در جدول زیر ملاحظه کرد:
| قصد/پرسش | بودجه جاری و هزینه‌های مرتبط با خدمات بهداشت و درمان در بیمارستان شهرداری و سه درمان‌گاه محلی چقدر است و چه رابطه‌ای با نیازهای شهروندان دارد؟ |
| نوع اطلاعات |
|
| منابع داده مورد نیاز |
|
| حجم نمونه | نظرسنجی: ٪۱۰ منازل محلات در محدوده شهر |
| تحلیل داده | کارشناسان بهداشت و کارشناسان بودجه با کمک کارکنان سازمان «بهداشت برای همه» بخش اصلی تحلیل را انجام خواهند داد. |
| کاربرد داده -- گزارش‌ها و دیگر محصولات | محصولات مورد انتظار:
|
پایش پروژه ساخت و ساز محلی: بازسازی جاده
پیش‌زمینه
جاده‌های استان طی ۲۰ سال گذشته به طور اساسی بازسازی نشده‌اند. سازمانی محلی تحت نام «فضای محله» به شیوه‌ای خستگی‌ناپذیر در تلاش بوده است تا ساکنین استان از زیرساختی بهرمند شوند که به آنان امکان دهد به طرق مختلف با یکدیگر و یا با طبیعت ارتباط برقرار کنند. یکی از جنبه‌های اصلی کار سازمان این است که به شهروندان کمک کند تا به پارک طبیعی استان دسترسی داشته باشند. پارک طبیعی استان محلی است که به طور سنتی مردم در طول تعطیلات در آن گرد هم می‌آیند. طی چند سال گذشته جاده منتهی به پارک نیازمند ترمیم و بازسازی بوده است. این پارک به خصوص در منطقه بسیار پرطرف‌دار است؛ زیرا همیشه مکانی بوده برای معاشرت خانواده‌ها، پیک‌نیک، بازی و حتی شنا در دریاچه نزدیک آن.
گام یک: تعریف قصد و حوزه عمل
گروه «فضای محله» می‌خواهد پارک استان کماکان مکانی پرطرف‌دار برای دور هم آمدن مردم منطقه باقی بماند. این بخشی مهم از کار سازمان را شامل می‌شود. شورای استان که بر مدیریت راه‌ها در سراسر استان نظارت می‌کند به تازگی مناقصه‌ای را برای ترمیم جاده میان شهر و پارک استان اعلام کرده است. این جاده‌ای ۲۰ کیلومتری است که به علاوه تعدادی از روستاهای منطقه را نیز به پارک و شهرهای بزرگ‌تر متصل می‌کند.
گام دو: تشخیص مسئله
اخیراً شایعه‌هایی بر زبان افتاده که اجرای پروژه‌های زیرساختی در منطقه از کیفیت لازم برخوردار نیست. از آن‌جا که ترمیم و بازسازی این جاده برای «فضای محله» از اهمیت زیادی برخوردار است، سازمان تصمیم گرفته طرح پایشی را در مورد پروژه بازسازی راه‌اندازی کند. این طرح همه مراحل کار از انتخاب پیمان‌کار گرفته تا تکمیل کار جاده را پوشش خواهد داد.
گام سه: سؤال پایش چیست؟
بنا بر تحلیل فوق، «فضای محله» به این نتیجه رسیده که طرحش به سؤال زیر پاسخ می‌دهد:
- روند جاری اعلام مناقصه و انتخاب پیمان‌کار برای پروژه جاده چیست و آیا کار نهایی با استاندارهای اشاره شده در مناقصه انطباق دارد؟
گام چهار: تحلیل وضعیت و ارزیابی ظرفیت
طی جلسه هفتگیشان، «فضای محله» تحلیل ذی‌نفعان انجام داد. هدف از این جلسه آن بود تا درک بهتری به دست آید از نیروهای اصلی که در پروژه ترمیم جاده نقش بازی کرده، در آن مسئول هستند یا حداقل به آن علاقه دارند. شرکت‌کنندگان در جلسه ذی‌نفعان را به شکلی که در جدول زیر نشان داده شده شناسائی کردند:
| شورای استان | شرکت‌ها و کسب و کارهایی که در مناقصه شرکت می‌کنند (و مقاطعه‌کارهای ثانویه) |
| شورای شهرهای مجاور | مردم منطقه |
| رئسای طوایف منطقه | رانندگان |
| فعالان محیط زیست | کسب و کارهای محلی |
در ضمن، «فضای محله» از فرصت پیش آمده که در آن همه اعضا دور هم جمع شده بودند استفاده کرد تا ظرفیت‌های موجود برای اجرای چنین طرح پایشی را ارزیابی کند. اعضای گروه موارد مندرج در جدول زیر را شناسائی کردند.
| ظرفیت موجود | ظرفیت مورد نیاز |
|---|---|
| داوطلبانی که داده جمع‌آوری کنند | کارشناس عمران (مهندس آشنا با مصالح ساختمانی، شهرساز و غیره) |
| برخی منابع مالی دیگر | زمان (۱۲ ماه از آغاز تا پایان) |
گام پنج: برنامه‌ریزی طرح
حال که «فضای محله» تحلیل وضعیت و تحلیل ظرفیت را تکمیل کرده، وقت آن است تا طرح اولیه‌ای را برای جمع‌آوری و مدیریت داده و تحلیل اطلاعات به دست آمده برنامه‌ریزی کند.
در اولین بخش کار باید تعیین کرد چه اطلاعاتی از پیش موجود است. برای مثال، اعضاء می‌توانند بررسی کنند که آیا در سطح استان مقرراتی وجود دارد که چارچوب مشخصی را برای روند انتخاب پیمان‌کار در چنین مناقصه‌هایی مشخص کرده باشد؛ آیا بودجه و یا دیگر اسناد مرتبط با برنامه‌ریزی‌های توسعه محلی در دسترس هستند. در ضمن، می‌توان بررسی کرد که آیا دیگران (شامل گزارش‌گران، دانشگاهیان یا دیگر سازمان‌ها) در مورد وضعیت جاده یا دیگر زیرساخت‌ها در منطقه داده‌ای جمع‌آوری کرده‌اند.
بخش دوم برنامه‌ریزی به این موضوع خواهد پرداخت که چه داده و اطلاعات دیگری نیاز است تا بتوان به طور کامل به سؤال پایش پاسخ داد. این بخش قلب پروژه پایش را تشکیل می‌دهد. طرح برنامه‌ای که «فضای محله» تولید کرده در جدول زیر مندرج شده است:
| قصد/پرسش | روند جاری اعلام مناقصات و انتخاب پیمان‌کار برای پروژه جاده چیست و آیا کار انجام شده با استانداردهای مندرج در مناقصه هم‌خوانی دارد؟ |
| نوع اطلاعات |
|
| منابع داده مورد نیاز |
|
| حجم نمونه | همه ۲۰ کیلومتر طول جاده |
| تحلیل داده | کارشناسان عمران با کمک کارکنان سازمان «فضای محله» بخش اصلی تحلیل داده را انجام می‌دهند |
| کاربرد داده -- گزارشات و دیگر محصولات | محصولات مورد انتظار:
|
